می‌گوید مادرش 50 سال پیش در آذربایجان‌شرقی گلیم می‌بافته و از کودکی با نقش زنی بر گلیم بزرگ شده است. اصلا یکی از مزیت‌های استان البرز همین وجود هنرمندان از قومیت‌های مختلف است که هر کدام هنر خاصی را از گذشتگان خود به یادگار دارند و چه بسا که آن را به صورت حرفه‌ای و آکادمیک نیز آموخته‌اند تا سنگ تمامی باشد بر دانسته‌های پیشین.

برخورداری از چنین مزیتی است که مرا به کارگاه کوچک گلیم‌بافی لیلا سلمانی کارشناس حرفه‌ای طراحی فرش و سایر زیرانداز‌ها و یکی از حرفه‌ای‌ترین تولیدکنندگان گلیم‌های خاص و زیبا در البرز کشانیده‌ است. طوری از تار و پود و رنگ و نقش و طرح‌های گلیم حرف می‌زند که گویی این هنر با خون و جانش سرشته شده باشد. گاه در میان حرف‌هایش صدایش افت می‌کند و طوری که انگار چیزی نگرانش کرده باشد، می‌گوید «گاهی فکر می‌کنم گلیم به موجودی نیمه‌جان بدل شده است». آنگاه از افت کیفیت بافت و مواد اولیه و... در گلیم‌های امروزی گله می‌کند.

کارگاه کوچکش به وضوح جای مناسبی برای گسترش فعالیت حرفه‌ای‌اش نیست، ولی پر واضح است که حمایت از چنین هنرمندان حرفه‌ای به گسترش تولید و صادرات به دیگر کشورها منجر می‌شود.

گفتگوی خبرنگار میراث‌آریا با لیلا سلمانی این تولیدکننده گلیم و هنرمند کارآزموده گلیم‌بافی در البرز را می‌خوانید.

از آغاز کارتان بگویید؟

حدود 11 سال پیش کار تولید گلیم را شروع کردم. در سال‌های اول کارگاه نداشتم و فعالیتم به صورت برون‌سپاری بود به این صورت که مواد اولیه را دراختیار بافنده‌هایی که در منزل کار می‌کردند قرار می‌دادم و محصول را تحویل می‌گرفتم. کم‌کم با توجه به طرح‌هایی که می‌دادم و به تنهایی فرصت انجام آن را نداشتم با یک خانم شاهسون نقوش اصیل شاهسون‌ها را تولید کردیم و پس از آن یک خانم بیجار اضافه شد و کم‌کم گروهمان تکمیل شد و من فقط به طراحی پرداختم و بافت را به بافنده‌ها سپردم. از هفت سال پیش هم اولین کارگاهم را ایجاد کردم و در همان زمان برون‌سپاری هم داشتم. البته برخی طرح‌های خاص که نیاز به وسواس بیشتری داشت را در کارگاه تولید می‌کردم. 

شما طراح حرفه ای فرش هم هستید؛ چطور شد که بیشتر به گلیم تمایل دارید؟

در دوران دانشجویی تولید فرش داشتم. یکی دو سال فرش تولید کردم ولی از آنجایی که فرش نوعی هنرصنعت بود، نتوانستم ارتباط خوبی با آن برقرار کنم؛ اما با جاجیم و گلیم ارتباط بسیار خوبی گرفتم و حتی پایان نامه‌ام را در زمینه نقوش گلیم ارائه دادم. پس از فارغ التحصیلی هم خودم طرح می‌دادم و می‌بافتم زیرا می‌خواستم نحوه بافت نگاره‌ها را بدانم.

آیا گرایش شما به گلیم و نقش و طرح و رنگ از سبقه این هنر در خانواده شما تأثیر می‌گیرد؟

بله. مادرم سال‌ها پیش فرش و گلیم می‌بافت و تمام مراحل کار را از ابتدا انجام می‌داد. نخ را می‌ریسید. رنگرزی می‌کرد و می‌بافت. برادرم هم نقاش حرفه‌ای بود بنابراین از کودکی با رنگ و نقش بزرگ شدم.

بازاریابی و فروش محصولاتتان به چه صورت است؟

با توجه به اینکه عضو سامانه دستبافته‌های کشور و شناخته شده هستیم، مشتری خود را داریم. از طرفی در صفحه‌های مجازی هم فعال هستم. البته تا به این مرحله برسیم سختی‌های بسیاری را پشت سر گذاشتیم. از ابتدای فعالیتم سعی کردم طراحی و رنگبندی‌ها خاص باشد به گونه ای که بدون نیاز به بازاریابی کارهایم به فروش می‌رفت. به جز یک بار که برای بازاریابی رفتم، همیشه مشتری داشتم و بخشی از فروش و بازاریابی‌ام در نمایشگاه‌ها و سفارش‌ها انجام می‌شود.

چند نیرو در کارگاه شما مشغول به کار هستند؟

تا 22 بافنده را با هم در کارگاه داشتم و با بدتر شدن شرایط اقتصادی و کم شدن فروش مجبور به انتخاب کردن از بین نیروها شدم و فقط زمانی که سفارش‌ها زیاد باشد ازبقیه نیروها استفاده می‌کنم. اکنون حدود 10 نیروی ثابت داخل کارگاه فعالیت می‌کنند و 13 نیرو هم به صورت برون‌سپاری با ما همکاری می‌کنند. البته از آنجایی که زنجیره تولید طولانی است بجز نیروهای بافنده تعداد زیادی شغل در کنار این کار ایجاد می‌شود. تولید گلیم مجموعه ای از مشاغل از جمله رنگرز، چله کش، سازنده دستگاه‌ها و همچنین مراحل فروش و باربری را درگیر می‌کند.

طرح کارهایتان از کجاست؟ 

برخی از طرح‌ها سنتی است و سینه به سینه انتقال یافته است. برخی از طرح‌ها را نیز احیا کرده‌ایم یعنی در کتاب‌ها وجود داشته ولی امروزه از بین رفته بود که با توجه به اینکه تحقیقاتم هم در این زمینه است آن‌ها را احیا کردم. برخی از طرح‌ها هم بر اساس خلاقیت و طراحی خودم است. 

هنر کهن گلیم در سرتاسر دنیا دیده‌می‌شود، تفاوت اصلی گلیم در کشورهای مختلف چیست؟ 

گلیم‌بافی حدود 7هزار سال پیش و بعد از حصیربافی ایجاد شده و در واقع از زمانی که انسان کار با تار و پود را آموخت کم‌کم گلیم هم ایجاد شد. گلیمی که در ایران بافته می شود در اسپانیا، مصر، مراکش، مکزیک، اروپای شرقی هم می بافند گویی یک هماهنگی در سراسر جهان وجود و تنها تفاوت‌هایی در طرح ها و نقوش وجود دارد و برخی جزئیات و رنگ بندی‌ها بر اساس فرهنگ‌ها، متفاوت است. همچنین گلیم‌های دنیا بر اساس نوع تراکم نقوش و کیفیت بافت هم متمایز می‌شوند. 

در حال حاضر وضعیت هنر گلیم‌بافی در کشور را از لحاظ کیفیت و تنوع طرح‌ها و کارها چگونه می‌بینید؟

چند سال است به صورت پژوهشی به گلیم در ایران نگاه می‌کنم و به نظرم کیفیت‌ بافت کارها به طور کلی آنطور که باید نیست و طرح‌ها و نقش‌ها استانداردهای کافی را ندارند. 

گاهی فکر می کنم گلیم به موجودی نیمه جان بدل شده است. زیرا برخی از بافنده‌ها از ارزان‌ترین نخ‌ها و مواد اولیه استفاده می‌کنند و کیفیت بافت را هم در نظر نمی‌گیرند. ما تمام تلاشمان را می‌کنیم بافت‌ها و کیفیت در حد استاندارد ایران و حتی جهان باشد. 

گلیم‌بافی استان البرز چطور است؟

 البرز استان 72 ملت خوانده‌ می‌شود و بسیاری از اقوام کرد، بختیاری، قشقایی، آذری و... که در گلیم خبره هستند در البرز فعالیت دارند. در مجموع می‌توانم بگویم گلیم استان البرز شرایط خوبی دارد. 

گلیم اصیل چه ویژگی‌هایی دارد؟ 

اصالت گلیم بر تمام پشم بودن آن است یعنی تار و پود پشم باشد. نقوش گلیم شکسته هستندو از لحاظ رنگبندی هم یک گلیم اصیل اصولا ابرش است زیرا رنگرزهای قدیم رنگ نخ را یکدست در نمی‌آوردند و اختلاف رنگی در هنگام کار دیده می‌شود، اکنون این مدل رنگ به اصالت گلیم تبدیل شده است. ناگفته نماند که در قدیم گلیم‌ها رنگ‌های تند مانند قرمز و زرد و نارنجی داشته‌اند و از مشکی استفاده نمی‌شده اما اکنون بر اساس ذائقه جهان بیشتر از رنگ‌های خنثی استفاده می‌شود و رنگ‌های خاکستری نیز به طیف رنگی وارد شده‌است.

از نظر شما آیا گلیم‌بافی تأثیری بر روحیه بافنده دارد؟  

گلیم دستبافته‌ای است که نقوشش بر اساس بداهه‌بافی است و نقشه از قبل تعیین شده‌ای ندارد اگرچه آموزش‌ها بر اساس نقشه انجام می شود؛ اما بافنده‌های حرفه‌ای بدون نقشه و از حفظ می‌بافند بنابراین گلیم هنری دلی و بکر است و حتی حس و حال بافنده در استفاده از رنگ‌ها و نقوش گلیم، منعکس می‌شود. بافتن گلیم در کل باعث آرامش روحی بافنده می‌شود. حتی یافته‌های روانشناسی بر این باور است که افرادی که بیماری‌های روح و روان دارند اگر به دستبافته‌ها روی بیاورند، با کم شدن نشخوارهای ذهنی، آرام آرام حال بهتری پیدا می‌کنند. 

آیا از لحاظ بدنی آسیبی به بافنده وارد نمی‌شود؟ 

تمام صنایع دستی با سختی‌هایی همراه هستند و برخی فشارها به بدن وارد می‌شود اما می‌توان با نرمش و ورزش این جنبه را کنترل کرد.

دغدغه و مشکلتان چیست؟ 

کار فرش‌بافی و پارچه‌بافی را هم شروع کرده‌ایم اما چون فضای کافی و مناسب نداریم، نمی‌توانیم مجموعه‌ای کلی را ارائه دهیم. کارگاه کوچک و دارای فضای کافی و مناسب نیست و شرایط بد اقتصادی اجازه داشتن کارگاه تولیدی استاندارد را به ما نمی‌دهد اما امیدواریم با حمایت‌ها شرایط بهتر شود.

آیا تسهیلات حمایتی هم دریافت کرده‌اید؟ 

از یک موسسه غیر دولتی که در زمینه توسعه خدمات مالی خرد فعالیت می‌کند، موفق به دریافت تسهیلات بدون تضامین سختگیرانه شدیم که در واقع با کمک این تسهیلات جان تازه ای گرفتیم. اما به نظر من اولین شاخصه یک کارآفرین این است که منتظر حمایت ارگان‌ها و موسسات نباشد اما گاهی اوقات برخی کمک‌ها روند کار را تسهیل و تسریع می‌کند. شرکت در نمایشگاه‌هایی که از طرف وزارت و همچنین اداره کل میراث‌فرهنگی برگزار می‌شوند هم بسیار در فروش صنایع‌دستی کمک کننده است و در خواست برگزاری نمایشگاه‌های درخور و بیشتری را داریم.

صادرات هم داشته‌اید؟ 

به سوئد و آلمان صادرات داشتیم ولی امسال به دلیل سخت تر شدن تحریم‌ها و عدم امکان واریز پول و نبود حمایتگری که پول را تبدیل و وارد کنیم، صادراتمان کمتر شده است. در سال 1400 به دلیل بد بودن شرایط افغانستان و پاکستان بیشتر سفارشات به ایران بود و صادرات بیشتری به اروپا داشتیم. شرایط رسیدن به استانداردهای اروپا خیلی سخت بود و چندین بار مواد اولیه را عوض کردم تا به آن کیفیت برسیم. اکنون بعد از دوندگی‌های بسیار مسیر صادرات و رسیدن به کیفیت صادرات را آموخته‌ام، اما فکر می‌کنم آموزش صادرات مستقیم دلاری به هنرمندان و حمایت از آن‌ها در این زمینه برای حفظ صنایع‌دستی در شرایط اقتصادی داخلی کنونی بسیار ضروری‌است. 

حضور در کارگاه‌های صنایع‌دستی و هنرهای سنتی مانند این است که به یکباره به برشی دیگر از تاریخ پای گذاشته باشی. به ویژه اگر هنری مانند گلیم بافی باشد که پیشینه آن به 6 تا 8 هزار سال پیش هم نسبت داده شده یعنی در ابتدای زمانی که انسان‌‌ها آموختند از پشم دام‌هایشان برای بافت زیرانداز و لباس‌های گرم استفاده کنند. حالا گلیم این دست‌بافته‌ زیبا و رنگارنگ برای انسان امروزی حتی در شهرهای بزرگ و کشورهای پیشرفته به عنوان هنری اصیل و زیبا هنوز طرفداران خاص خود را دارد، اما بقای این هنر نیاز به حمایت هر چه بیشتر از هنرمندان فعال در این عرصه و تسهیل شرایط صادرات برای تولیدکنندگان حرفه‌ای آن دارد.

گفتگو از شیما عبداله‌خانی خبرنگار میراث‌آریا/استان البرز 

انتهای پیام/